Kepenek: Nedir? Fiyatı ve Çobanlar İçin Neden Önemli?

Kepenek

Kepenek, Türk kültür mozaiğinin çok eski parçalarından sadece birisidir. İskit Türklerinin Çin devleti ile komşu olması sebebiyle, çoban kepeneğinden ilk kez Çin kitaplarında bahsedildiğini  biliyor muydunuz?  Kepenek tarihi, Çin yazılı kaynaklarında belirtildiği kadarıyla M.Ö. 8. yüzyıla kadar uzanmaktadır.

Eldeki veriler ışığında İskit Türklerinden günümüze kadar ulaştığı düşünülen kepenekler, halen Türklerin geleneksel ıslak keçe kullanım teknikleriyle üretilmeye devam etmektedir.

Küçükbaş hayvancılıkla uğraşanların hayatlarında ayrı bir yeri olan kepenekler hakkında  her şeyi  öğrenmeye hazır mısınız?  Başlayalım o zaman! 

Kepenek Nedir?

Kepenek, çobanları soğuk ve sıcaktan dahası yağmurdan korumak amacıyla üretilen kültürel kıyafettir. Kepenek sözlük anlamı, çobanların omuzlarına almak suretiyle kullandıkları kolsuz, dikiş atılmadan üretilen  keçe üstlük  giysidir.

Hem yatak hem de yorgan vazifesi gören kepenek, günümüzde kullanılan uyku tulumuna benzetilebilir.

Kepenek bizi biz yapan değerlerden birisi olması nedeniyle atasözlerimizde de yer almıştır. “Kepenek altında er yatar” diyen ecdat, insanların dış görünüşüne bakarak kanaatte bulunmanın doğru olmadığına dikkat çekmiştir.

Çoban Kepeneği

Çoban kepeneği bazı bölgelerde farklı isimlerle de karşınıza çıkabilir. Örneğin Muğla/Fethiye taraflarında çoban kepenek için “çoban abası” da denildiğini biliyor muydunuz?

Çoban kepenek imalatında kullanılan materyal keçedir, daha doğrusu keçenin de ham maddesi olan koyun kuzu yünüdür. Yünün yapısı gereği kepenek kışın sıcak, yazın serin tutar. Tıpkı İç Anadolu bölgesinde çok yoğun görebileceğiniz kerpiç evler gibi.

Çoban kepeneği  kırsal yaşamda  insan için zararlı olabilecek haşerattan korunmak için çok büyük bir kalkandır. Yünün akrep ve yılanı uzak tuttuğunu da göz önünde bulundurursak çoban kepenekleri yaban hayatta önemli birer koruyucudur.

Kepenek Fiyatı

Kepenek fiyatı, kepeneğin boy uzunluğuna yani kullanılan yün miktarına ve yünün kalitesine göre değişir. Bir adet kepenek yapmak için, üretilecek kepeneğin uzunluğuna bağlı olarak 5-10 kg arasında yüne ihtiyaç vardır.

Kepenek satışı eskiden kış aylarında daha çok olurken, günümüzde ise yaz mevsiminde daha fazla olmaktadır. Kepenek satışındaki bu değişikliğin nedeniyse yazın sıcak havalardan korunma isteğinden kaynaklanmaktadır.

Kepenek Nerede Satılır?

Kepenek, keçe imalatı yapan ya da keçecilikle uğraşan atölye ve işletmelerde satılır. Keçe çoban kepeneği yapımı bazı illerimizde halen devam etmektedir. Bu yerlere Konya, Afyon, Isparta, Denizli, Manisa, İzmir, Balıkesir, Maraş, Urfa, Kars ve Ağrı örnek gösterilebilir.

Kepenek ve keçe kilim kullanımı günümüzde eskisi kadar yaygın değil. Öyle ki, çocukluğumda köydeki evimizin giriş kısmı olan mabiyende (tüm odaların kapısının açıldığı ortak alan/günümüz hol ya da vestiyerde diyebiliriz) keçe kilim vardı.

Çoğunlukla yaz aylarında köye gittiğimiz için  keçe sergi  kültürü bizim evimizde de yaşatılıyordu. Yeniçağın gereği, bizlerde keçe materyallerle vedalaşıp, makine dokuması halıları tam manasıyla kattık hayatımıza.

Hal böyle olunca da geçmiş yıllara göre kepenek ve keçe imal eden ya da satan esnaf sayısı da ciddi anlamda azalmış durumda. Yaşadığınız yerlerde kepenek satın alabileceğiniz yer veya yerler varsa, şanslı kişilerden olmalısınız.

 Ya yoksa?  İşte o zaman da internet üzerinden kepenek satın al araması yaparak mevcut seçeneklere göz atabilirsiniz.

Ayrıca yeri gelmişken belirtmek isterim ki, yazımda kullanacağım görsellerin özgün olmasını istedim. Bu nedenle emektar keçe ustalarıyla irtibata geçtim.

Kendilerinden blogumda kullanmak üzere kepenek resimleri istedim ve kepenek ile ilgili bilgi alışverişinde bulundum. Her iki ustaya da bu vesileyle  teşekkür  etmek istiyorum. Kepenek ihtiyacınızı ustalarımızdan da temin edebilirsiniz:

Çobanlar Neden Kepenek Giyer?

Kimler kepenek giyer? Yaban dediğimiz köy merkezinden uzak kırsallarda geceleyen ya da geç saatlere kadar yabanda kalmak zorunda olan çobanlar kepenek giyer. Bu yönüyle de kepenek, hayati bir kurtarıcıdır.

Çobanların kepeneği giymesindeki  asıl neden  serin havalarda kendilerini soğuktan muhafaza etmeye çalışmalarıdır.

Kepenek neden giyilir? Çobanlar sadece soğuktan değil, mevsimine göre sıcaktan ve yağmurdan da kendilerini koruma amacıyla kepenek giyerler.

Kepenek yerine soğuktan korunmak için ceket, palto vs. tercih edilebilir. Ama  çoban kepeneği  bir mirastır. Bu miras, halen hayvancılıkla uğraşanlar tarafından kırsalda daha çok yatak amacıyla kullanılmak üzere talep görmektedir.

Yazın arpa, buğday gibi hububat ürünleri biçilirken tarlada biçerdöverin parçalayarak bıraktığı hububat saplarına fasal denir. Koyunlarını otlatan çobanlar bu fasalları bir araya getirerek küçük bir tepecik oluştururlar. Üzerine de kepeneği sererler ve bir güzel uyku çekerler. Bu arada koyunlarda çoban köpeklerinin nezaretinde dinlenmeye geçerler.

Dikkatli kullanılan, arazide çalı ve çırpı temasından korunan, kısacası iyi muhafaza edilen bir kepenek uzun yıllar kullanılabilir. Ama genel olarak kepenekler için biçilen ömür iki-üç yıldır.

Kepenek rengi kremdir yani doğal yün beyazının rengine sahiptir. Kepeneklerin bazı kısımlarında renkli motifler ve yazılarda olabilir. Yün keçe kepenek ortalama 5-6 saat gibi bir sürede imal edilebilmektedir.

Genel olarak kepenek uzunluğu diz kapağı ile ayak bileği arasında olacak şekilde planlanıp üretilir. Üç kısımdan oluşan kepeneğin parçaları ise sırt (varsa kafa ve boyunluk), sol ve sağ ön yeleklerdir.

Kepenekler boyun ile kafa kısmını örtecek şekilde üretilebilirken, kafa ile boyun kısmının açıkta kalacağı şekilde de tasarlanıp üretilebilirler. Düğme kullanılmadan üretilen kepenek, tüm vücudu kapatacak şekilde tasarlanmıştır.

Kepeneklerin genellikle içinde veya dışında gerekli olması halinde kullanılmak üzere büyük bir cep bulunur. Omuz kısmında bulunan halkalar sayesinde duvara asılarak muhafaza edilir.

Ayrıca, kepeneğin asıl kullanımının dışında piyasada dekor ya da hediyelik amaçlı  minyatür  şeklinde üretimi de mevcut olup, ilgi görmektedir.

Kepenek ile ilgili bahsedilebilecek her şeyi tek tek açıklamaya çalıştım. Anlattıklarımın dışında akademik düzeyde bilgiye ihtiyacı olanlar varsa DergiPark sayfasına bakabilirler.

Sonuç olarak, kepenek binlerce yıldır varlığını sürdürmeyi başaran ender kültürel miraslarımızdan birisi olmayı başarmıştır. Bu mirasın değeri eskisi kadar olmasa da halen bilinmekte olup, sadece gelişen teknolojiye bağlı olarak alternatiflere yönelim artmıştır.

Umarım, makalem sizin için yararlı olmuştur. Teşekkürlerinizi, yazımı sosyal alanlarda paylaşarak gösterebilirsiniz.